Қанд кимнинг ҳисобидан?

Эрталабдан институтга отландим. “Дамас”га чиққач, қулоқчинларимни тақиб олганча аудиокитоб эшитиб кета бошладим. Йигирма дақиқалик йўл. Беш дақиқалардан сўнг эътиборимни дамасчи ва олдидаги йўловчи суҳбати тортди. Беихтиёр қулоқларимдан қулоқчинларимни олиб қўйиб, суҳбатга қулоқ солдим.

– Анава чорраҳадаги Аъзам акамиди? “ГАИ”га ишга кирибди-да? Маладес, пулни қилиб-қилиб олсин пайтида. Қандини урсин! – улар ҳавас билан гаплашиб кетишарди...

Биринчи парадаман. Семинар дарси. Савол-жавоб авжида. Бюджетда ўқийдиган Мансур исмли курсдошимиз бор. Бюджетга осмондан тушиб кириб қолганлардан. Каллада ҳеч нима йўқлигидан телефонини кавлаб, телеграмдан келаётган видеоларни томоша қилиб ўтирибди. Бюджетга кириб, қайсидир терлаб ўқиганнинг умидларини чиппакка чиқарган-да, деб кўча-кўйда дўстларимга ҳазил аралаш жиддий гапирсам, доимгидек жавобни оламан:

– Эплабди, маладес, қандини урсин...

Тоғамникидаман. Ўқишдан сўнг сал эшигида томорқасига қаралашиб юборгани келгандим. Томорқада кетмон билан ишлаяпман, тоғам эса қўшниси Маҳкам тоға билан гаплашиб туришибди. Уларнинг суҳбати қандайдир бой амалдорнинг чет эл банкидаги ҳисоби-ю, қурган иморатлари туфайли ишдан кетгани, судда иши кўрилаётгани ҳақида эди. 

– Ҳа ошириб юборибди-да, бешта бармоқни оғизга солиб. Лекин, очиғи унақа амалга ўтирганимизда биз ҳам шундай қилардик-да, тўғрими? Қандимизни урардик...

Юқоридаги учала ҳолатни кўргандан сўнг беихтиёр савол туғилади. Туғилиши ҳам керак. Урилаётган қандлар кимнинг ҳисобидан бўлади? Нега коррупция муаммоси ҳақида икки соатлаб гапиришимиз мумкин-у, амалда кўпчилигимиз ҳаёлан бўлса ҳам уни яққол қўллаб-қуватлаётганимизни тушунмасак? Бизнинг онгимиз шунга созланганмикан, балки? Яъни, биз иллатларимиз ҳақида гапиришни биламиз, бироқ ўзимизнинг юриш-туришимизга синчиклаб назар солсак, тиззамизгача шу ботқоққа ботиб бораёганлигимизни тушуниб етармиз? 

Муаммоларга ечим излашда биринчи навбатда ўз юриш-туришимизга назар солишимиз ҳамда биз норма деб қабул қиладиган кўп тушунчаларни қайтадан мезонга солиб кўришимиз керак бўлади. Замон келиб, муаммолар ҳақида кўп гапириляпти, танқид қилинмаган соҳа ҳам қолмади ҳисоб. Аммо ўзгаришга келганда-чи? Ўзимиз билан уриш учун яна неча қоп қанд орқалаб кетяпмиз? Урилаётган қандлар кимнинг ҳисобидан бўлади?