Sahro hikoyasi yoxud To'y kundaligi

Taivanlik adiba San Mao 

     O’tgan yilning qishining tonglarida men Hexi(Xose) bilan birga Madrid bog’larida o’tirardik, o’sha kuni havo juda sovuq edi. Men ko’zimgacha paltoyim ichiga burkanib olib, faqatgina qo’limni chiqargancha kabutarlarga yemish berib boqib o’tirardim. Hexi esa eski bir jaket kiyib olgancha dengizchi kitobini o’qib o’tirardi.

“Sanmao, kelasi yilga nimalarni reja qilayapsan?” Deb mendan so’radi.

“Bimasam unaqa muhim rejam yo’q, pahsa bayramini o’tkazib Afrikga borsam kerak.”

“Morokkomi? Sen borgandinku?” u yana mendan so’radi.

“Al-jazoirga borgandim, kelasi yili Sahara cho’llariga boraman.”

Hexini bir yaxshi odati bor edi, barcha Sanmao qilgan ishlar birovlarning ko’zida ahmoqlikdek tuyilishi mumkin, lekin Hexi bularni barchasini boricha qabul qilardi, shuning uchun u bilan birga bo’lishning o’zi bir baxtli ish edi.

“Senchi?” deb so’radim.

“Yozda kemada dengziga chiqmoqchiman” u qo’lini ko’tarib orqa bo’yniga qo’yib oldi.

“Kemachi?” men bilardim u anchadan beri kichginagina kemasi bo’lishini hohlardi. Hesuni otada kichikagina yelkanli kemasi bor edi, o’shani bizga ijaraga bergandi, kelasi yili Gretsiyaga suvni kechib o’tamiz. Men Hexiga ishonaman u oldin ham hamma aytgan gapini ustidan chiqgan.

“sen Saharada qancha turishni ko’zlayapsan? U yerda nima qilasan?”

“bir yil yarim yillar atrofida ! saharani tanimoqchiman bu hohish meni yoshligimdanoq paydo bo’lgan.”

“Biz jami olti kishi dengizga chiqamiz sen ham hisobda borsan qaytib kelishga ulgurasanmi?”

Men sekingina paltoyimdan boshimni chiqarib uni gapidan to’lqinlanib unga qaradim“men kemadagi ishlarni tushunmayman, sen meni qanday ishga yollaysan?”“sen oshpazlik va sur’atga olishga va meni pullarimi qo’riqlashga ma’sul bo’lasan qilasanmi? ”

Albatta qilishni hohlayman, lekin qo’rqamanki avgustgacha cho’ldan qaytib kela olmayman deb nima qilsam yaxshi bo’lar ekan?

Ikkala joyga ham borishni juda hohlayman, shu bilan o’zim tutgan baliqni yeyishni hohlayman.

Hexi ko’rinishidan norozilarcha, baland ovozda:“tanishganimizga shuncha vaqt bo’ldi, sen doim u yerdan bu yergan chopasan menga ham oson bo’lmadi harbiy majburiyatni bajarish,sen yana yolg’iz ketishni hohlayapsan, qachon sen bilan birga bo’laman qachon birga vaqt o’tkazamiz?”

Hexi odatda mendan juda kamdan kam holatlarda norozi bo’lardi, men hayratlanib unga qaradim, qolimdagi non uvoqlari sochilib ketdi. Uni bu baland ovozidan don cho’qilayotgan kabutarlar ham cho’chib uchib ketdi.

U mendan yana so’radi. “seni sahroga borish istaging qattiymi?”

Men sekinga boshimni silkitib qo’ydim, men juda yaxshi bilaman o’zim nima qilayotganimni.

“yahshi.”U qastdan bu gapni aytdi, va yana kitob o’qishda davom etdi. Hexi ko’pincha odamni joniga teyadigan gaplarni gapirardi, agar bir gap teyib qolsa umuman gapirmasdi.

Hayolimga ham kelmagandi Hexi fevral oyning boshlariga meng bir og’iz ham indamay ishga yozilibdi. (bu ish Sahara sahrosida ishlashga qaratilgan), u yuklarini tayyorlab mendan oldin Afrikaga jo’nab qoldi.

HOSE VA SANMAO

Men unga xat yozib xatimda shunday dedim:“sen men uchun Sahroga borib shuncha zahmat chekishing shart emas edi, shunindek men ham sayohatga ketayabman, endi ko’rishib turolmasak kerak.”

Hexi xatida javoban: “men aniq o’ylab oldim, sen bilan birga bo’lishni hohlayman, faqatgina sen bilan turmush qurishni hohlayman, bo’lmasam meni yuragimni bu qayg’u hech ham tark etmaydi. Biz yoz oyida to’y qilsak bo’lardi?” xat oddiy bo’lishiga qaramay,men ko’p martta o’qib chiqdim, keyin xatni cho’ntagimga qistirib, kechasi bilan ko’chada sayr qildim, keyin o’z qarorimni qabul qildim.

Shu yilning aprel oyining o’rtalarida narsalarimni yeg’ishtirib Madriddagi xonamizni topshirib Sahara sahrosiga jo’nab ketdim. O’sha payt Hexi o’zi ishlayotgan korxonasining yotog’ida yashardi, men kichkinagina bir qishloqqa kelib joylashdim, oramizdagi masofa unchalik uzoq emas edi bor yo’g’I yuz kilometrlar atrofidagi yo’l, shunga qaramay Hexi tez tez meni ko’rgani kelib turardi.

“yaxshi, biz turmush quramiz men roziman.” U judayam hursand bo’lib ketdi hatto hursandligidan yuzidan nur chaqnar edi.

“hozircha to’xtab turamiz, menga uch oy muddat ber, men bir atrofni aylanib kelay, qaytib kelganimdan so’ng to’y qilamiz.”ayni o’sha payt men Sahara aholisi bilan g’arbiy Afrikaga yo’l olgandim.

“men bunga vada beraman , sudga borib hujjatlar rasmiylashitirish tartibini bilib olish kerak, yana chet el fuqoroligini qabul qilish to’g’risida ham.

Shunda biz sud bo’limiga borib nikoh tartibini so’rab keldik. Kotib janovlari sochlariga oq oralagan Ispaniyalik bir janob ekan, u shunda dedi:“nikoh qurmoqchimisizlar?”Afsus biz oldin bunday ish bilan shug’ullanmagan ekanmiz, bo’lsa ham sahro udumiga binoan bo’lish kerak. Men sizlarni qonun qoidasi bilan tanishtirib chiqaman. U kitobni ham o’qib ham bizga tarjima qilib berardi, “fuqorolar nikoxi, a buyerda shunday yozilgan, tug’ilganlik haqidagi dalolatnoma, uylanmaganligi haqidagi dalolatnoma, turar joyidan dalolatnoma, sud qarori。 Bu singlimning hujjatlarini Partugaliya elchixonasi tasdiqlagach, yana Ispaniyaning Partugaliyadagi elchihxonasiga jo’natib tarima va tasdiqdan o’tkazish kerak, shu bilan birga Ispaniya tashqi ishlar vazirligi ko’rigidan o’tkazish jarayonida biz rasmiy bildirish beramiz, yana Madriddagi sizlar oldin yashagan joyinglardan bildirishnoma kerak bo’ladi.”

Men hayotimda eng yomon ko’rgan ishim bu har qanday blankalarni to’ldirish bo’ladi, kotibni bu gaplarini eshitib, mashaqqatim yanada ortdi, sekingina Hexiga aytdim:“ko’rdingmi ro’yhatdan o’tish jaroyonini qiyinligini, bunchalar mashaqatli, hali ham nikoh qurishni hohlaysanmi?”

“hohlayman. Gaplashging kelmayabdimi” u judayam kuchli hayajon bilan kotib janoblaridan so’radi biz turmush qurishimizga taxminan qancha muddat kerak bo’ladi?

Buni o’zingizdan so’rang, hujjatlar tayyor bo’lsa men ham bildirish beraman sizlar tomondan bildirish bo’lsa bir oyda hal bo’ladi, keyin hujjatlarni jo’natish va qaytishiga roppa rosa 3 oy kerak bo’ladi. Kotib sekingina ovozini pasaytirgancha kitobni yopib qo’ydi.

Hexi juda shoshgancha, peshonasidagini terini artib tutilib tutilib kotib janoblariga shunday dedi:“iltimos menga yordam bering! Tezroq qilishning iloji yo’qmi? Men qancha tez uylansam shuncha yahshi, kuta olmayman”

Shunda kotib janoblari kitobni javonga qo’yib meni belimga razm soldi. Men judayam sezgirlik bilan bildimki u Hexini so’zlarini boshqacha tushunganini. Men tezda kotib janoblari sekinmi tezmi menga farqi yo’q shoshayotgan u bo’ladi. Gapimni yakunlab shuni bildimki o’rinsiz gap ekan. Shu zahoti og’zimni yumdim.

Hexi bor kuchi bilan barmoqlarimi siqgancha, kotib janoblariga tashakkur bildirib biz borib hujjatlarni tayyorlaymiz, ko’rishguncha deb qo’limdan tortgancha sud binosinig uchinchi qavatidan yeldek uchib tushdik. Men uni quchoqlab o’zimni kulgidan to’xtata olmasdim, sud binosini tark etib bo’lgach boshqa quchoqlashmadik.

“ nima bo’ldi, sen nima deding nahotki men homilador bo’lsam” Hexini jaxli chiqar men esa kulganimdan o’zimni toxtata olmasdim.

Uch oy tezda o’tib ketdi. Shu orada Hexi pul ishlab topdi, bir barakayiga o’z qoli bilan uy jihozlari yasadi, bundan tashqari sekin sekinlik bilan buyumlarini meni turar joyimga ko’chirib kela boshladi. Men esa sumkam va fotoaparatni osgancha ko’p joylarni aylandim chorvadorlar o’tovlarini, va ko’pgina turfa hil madaniyat durdonalarini ko’rdim. Kundalik qoraladim, yana bir qancha Saharalik do’stlar orttirdim. Eng qizig’i arab tilini o’qishni boshladim. Kunlarim shu tariqa qiziq va mazmunli o’tar edi.

Albatta, shu bilan birga biz nikoh uchun bo’lgan hujjatlarni tayyorlashni ham boshlab yuborgan edik, bu ishlar odamni judayam toliqtirdi, hozir eslasam boshimga og’riq turadi.

Kunlar ham isib ketdi, men turgan joning uy raqamlari bo’lmaganligi sababli men pochtadan o’zim uchun xat qutisini ijaraga oldim, har kuni bir soatlik yo’l bosib xat qutisini tekshirgani borardim. Kelganimga uch oy bo’ldi, bu kichik qishloqdagi barcha odamlar tanish bo’lib ketdi. Ayniqsa pochta hizmati va sud bo’limidagilar sababi har kuni borganim uchun bo’lsa kerak, barchasi meni do’stlarim qatori bo’lib qoldi.

O’sha kuni men sud binosi ichida o’tirardim havo huddi odamni yondirib yuborguday issiq edi. Kotib janoblari menga shunday dedi: yahshi, eng oxirgi Madriddagi buyruq ham tayyor bo’ldi, sizlar turmush qursangiz bo’ladi.

Rostanmi? Men quloqlarimga ishongim kelmasdi nahotki bu hujjatlar mash-mashasi tugagan bo’lsa.

Kotib kulimsirab men sizlargan kunini ma’lum qilaman.

Qachon? Deya Tezda so’radim.

Ertaga tushdan so’ng oltida.

Ertaga? Ertaga dedingizmi? Men huddi ishonqiramaganday soradim.

Kotibning biroz jahli chiqdi , go’yoki men hech qanday ehtirossiz odamdek. Hexi o’sh payt aytmagandimi men tezroq uylanishim kerak deb?

“shunaqa bo’lgandi, Rahmat sizga ertaga kelamiz.”men orzular ummonida uchgancha tepa qavatdan pastga tushdim pochta oldidagi zina ustiga otirib sahroga tikilgancha o’yga botdim.

Shu payt Hexi firmasida ishlovchi jeep haydagan shafyor yo’ldan o’tib qoldi, men tezda uni ketidan chopib mashinasini to’xtatdim.“Hasan sen korxonaga ketayabsanmi?”meni habarimni Hexiga yetkazib qo’y ertaga to’yimiz bo’ladi. Ishdan bo’shashi bilan qishloqqa qaytsin.

Hasan boshini ushlagancha ajablanib so’radi:“nahotki janob Hexi ertaga o’zini to’yi bo’lishini bilmasa?”

Men baland ovoz bilan: “u ham bilmaydi men ham bilmasdim.”shafyor menga qarab turib yuzida qo’rquv paydo bo’ldi, va mashinani silkitgancha haydab ketdi. Shuni bildimki men yana gapni noto’g’ri yetkazibman, endi u meni to’yini kutaverib aqldan ozgan deb o’ylaydi .

Hexi bu habarni eshitishi bilan tezda yetib kelib, ishonqiramaganday so’radi:.“rostan ham ertagami?”

“Ha rostan, kettik telegrammani olib kelamiz.”uni qo’lidan tortib olib chiqib ketdim.

Kechirasiz, biz ham vaqtida habar bera olmadik. Biz ham oldindan bilmagan edik sizlarni to’yingiz ertagaligini, bizni mazur tutasiz! Hexini telegrammasi ko’rinishidan xatga o’xshardi.

Men esa otamni telegrammasiga ro’yxatdan o’tdim“ertaga San mao bilan to’yim” atigi bir necha so’z. bilmadim ota onam bu habarni olgach qanchalik hursand bo’larkin. Men no qobil farzand ko’p yillar davomida ota onamga qancha mashaqqat olib keldim. Ularni oldida juda hijolatdaman.

Hexi mendan so’radi:Ertaga sen nima kiyasan?

Men haligacha o’ylab ko’rmadim, bilmasam oddiyroq kiyinaman.

Men ruhsat so’rashni unutibman. Ertaga ishga borishim kerak. Tashvishli ovoz bilan.

Boraqol, baribir oltida nikohdan o’tamizku, bir soat oldin ishdan chiqsang ulgurasan.

Men o’sha kuni hayolimdan to’yi bo’layotgan odam ham ishga boradimi deb o’tkazdim.

Hozi nima qilamiz ? telegrammani ham jo’natdik. U o’sha kuni hayoli o’zida emas edi.

Uyga qaytib jihozlarni tugatib qo’yishim kerak mixlarini hali qoqib ulgurmadim. Pardalar ham hali chala. Hech o’ylab o’yimga yeta olmasdim nega Hexi har doimgidan ham noodatiy.

To’ydan bir kun oldin shu ishlarni qilish zarurmi?

Mendan so’radi: Unda sen nima qilishni hohlaysan?

Seni kinoga olib bormoqchiman, ertaga meni mashuqam bo’lmaysan endi.

Shu zahoti bizlar yugurgancha sahrodagi yagona bo’lgan kinoteatrga bordik. Bu huddiki biz bo’ydoqlik bilan hayrlashuvimiz edi.

Ikkinchi kuni Hexi kelib eshikni taqirlatganda men tushki uyquda edim, u ichimlik suvini olib kelgani borgandi, judayam charchadim tez eshikni och. Soat besh yarim bo’ldi. U eshikdan kirishi bilan baland ovozda tez tur o’rningdan meni senga sovg’am bor ovozidan hursandligi bilinib turardi qo’lida kattakon bir quti.

Men tezda o’rnimdan turib qutini qo’limga oldim, menimcha “aniq gul bo’sa kerak”“sahroda gul nima qilsin rostan ham. ”u umidsizlangandek bo’ldi.

Men tezda qutini ochdim, qutini o’rab turgan qog’ozni har qayerga uloqtirib tashladim. Ko’zim qutidagi suyaklarga tushdi, men bu kutilmagan sovgani olib qarsam bu bir tuyaning bosh suyagi ekan. Rangsiz suyak shunday mukkamal edi. Tishlari bir biriga qamashgan oldi tepa tishi oldinga bo’rtib chiqqan ko’z o’rnini bo’shliq egallagan edi.

Men judayam sevindim. Men uchun bu judayam katta sovg’a boldi. Men uni kitob javoniga yasatib qo’ydim. Ko’rinishidan judayam hashamatli. Hexi menga nima yoqishini biladi. Qayerdan olding?

Sahroda kezib senga topib keldim, zo’rga butun bo’lganini topdim, men bilardim senga yoqishini. Judayam mamnun bo’ldim bu meni eng yahshi to’y sovg’am bo’ladi.

Tezroq kiyimingni almashtir yo’qsa ulgurmaymiz, Hexi soatga qarab meni shoshirardi. Menda judayam go’zal kiyimlar ko’p, lekin bularni juda kam kiyaman. Men boshimni cho’zib Hexiga qaradim, u to’q ko’k rangli ko’ylak kiyib oldi, mo’ylov soqollarini qisqartirdi. Yaxshi, men ham ko’k ranglisini kiyaman. Men ham och ko’k kanopdan to’qilgan ko’ylagimni qidirdim. Yengi bo’lmasada o’zgacha uslubda tikilgandi. Oyoqlarimda yengil boshmoqlar, sochlarimni yoyib olib qamishdan to’qilgan bosh kiyim kiyib oldim. Gullari yo’q, lekin oshxonaga kirib ko’katdan sindirib bosh kiyimim ustiga qadab qo’ydim.

Shunda biz eshikka qulf osib Sahro tomon yo’l oldik. Biz turgan joydan qishloqqacha qiriq minut vaqt oralig’i, mashina ham yo’q piyoda yurdik. Atrofda qum zarrali atrof bom-bosh bo’shliq, faqatgina biz ikkimiz soyalarimiz bizga ergashgancha ketardik. Atrof kimsasiz shu holat judayam go’zal edi.

“Menimcha sen birinchi piyoda yugan kelin bo’lsang kerak” men o’ylagandimki biz tuyaga mingashib qishloqqa kirib boramiz deb, judayam go’zal bo’lgan bo’lardida. Afsus tuyaga mina olmayman.

Hali sud binosiga kirib bormasimizdan bir kimsa kelinglar kelinglar degancha suratga ola boshladi. Men cho’chib kettim, men Hexidan so’radim: sen suratchi chaqirganmiding? Yo’q , menimcha sud bo’limidagilardan biri bo’lsa kerak. U to’satdan tashvishlandi.

Bino yuqorisiga ko’tarilib ne ko’z bilan ko’raylikki sud binosidagi hamma kastyum shim kiyigan galstuklar taqilgan holatda edi.

Hexi , ular bunchalik rasmiy bo’lishmasa g’alati. Hayotimda davomida juda qo’rqardim shu ko’rinishdagi kiyimni kiyishga, bu safar qochib qutilolmayman.

“Sabr qil, tez orada to’y marosimi yakunlanadi.”shunday deb Hexi meni ovutdi.

Kotib janoblari qora kastyum shim kiyib qora kapalaksimon bo’yinbog’ taqib olgandi.“keling, kelinglar qani buyerga.”terimniyam artishga yo’l qo’ymay qo’limdan tortqilab cherkov sari olib kirib ketdi. Kichik bejirimgina cherkovdagi mehmonlarning ko’pchiligi tanish, barcha bizga Hexiga va menga tabassum bilan qarashardi.

Nikox o’quvchi ham juda yosh edi, taxminan bizlar bilan tengdosh u qora rido kiyib olgandi. “Marhamat bu yerga o’tirsangiz .” biz huddi taxta qo’g’irchoqdek ular aytganini qilardik. Hexi terlab ketganidan soqoligacha tushgandi.

Biz o’tirib oldik kotib janoblari nutq so’ylashni boshladilar:“Ispan qonunlaridan kelib chiqgan holatda, shuni ma’lum qilamanki nihohning uch qonuni bor, hozir sizlarga shuni o’qib beraman, birinchisi: nikohdan so’ng ikki taraf albatta birga yashamog’i lozim”

Men eshitishim bilanoq, bu haqiyqatdan ham bekor gap judayam kulguli gap bo’ldi, men o’zimni to’xtatolmay berkingancha kulardim, keyin nima gapirilganini umuman eshitolmay qoldim, bir ozdan so’ng nikoh hodimi meni chaqirayotgan ovozini eshitib qoldim.“Sanmao honim”men tezda javob qaytardim “nima?” barcha yeg’ilganlar kulib yuborishdi. “Marhamat o’rningizdan turing” men sekingina o’rnimdan turdim. “hexi janoblari” “marhamat siz ham o’rningizdan tursangiz .” juda ezmalandida nega birdaniga hammangiz turing demaydi. Bir ozgina bo’lsa ham vaqtdan yutgan bo’lardik. Shu zahoti men shuni bildimki. Yosh qog’oz ushlagan nikoh hodimining qo’llar qaltirardi, men sekingina Hexini turtib qo’ydim unga ham buni ko’rsatish maqsadida. Bu yerning nikoh hodimi birinchi martta birovga nikoh o’qishi bo’lsa kerak, nikoh hodimi bizlardan ko’ra hayajonda.

“San mao, sen Hexini tan mahramligiga o’tishga rozimisan?” men bilardim albatta javob qaytarishim kerak. “ha roziman” nikoh hodimi kulib yubordi. Keyin yana Hexidan so’radi, u baland ovozda:“ha”biz ikkalamiz savollarga javob berdik, keyin nikoh hodimi nima deyishini bilmay turib qoldi. Shunda to’satdan nikoh hodimi shunday dedi: “yahshi, nikohlandingiz, tabriklayman, tabriklayman.”

Shu jumlani eshitishim bilan bildimki nikoh marosimi yakunlandi, odamlar shu zahoti shovqin ko’tarib yuborishdi. Barcha bosh kiyimini yechib yelpar, ko’pchilik kelib tabriklashga tushib ketgandi. Kotib janoblari o’sha kuni nihoyatda hursand edi, huddiki bizning oila azolarimizdek. To’satdan kimdir gapirdi: “hey uzuklaringiz qani?” men o’ylanib qoldim: ha aytganda uzuk qani? Orqamga o’girilib qarasam Hexi allaqachon ayvonga borib olibdi, uni chaqirdim:“uzuklarni olib keldingmi?”Hexi judayam hursand edi, baland ovoz bilan:“bu yerda”u birini olib o’zini qo’liga taqdida nikoh hodimini qidirib ketdi. U umuman menga ham taqishi kerakligini unutgandi.

Nikoh ham tugadi, shinamroq oshhona ham yo’q edi, biz ham mexmon chaqirishni ko’zlamagandik. Odamlar tarqalishdi, faqatgina bizlar bilmasdik nima qilsak yaxshi bo’lishini.

Hexi mendan so’radi: “biz mexonhonaga borib bir kun tursak qanday bo’larkin?” “men uyqa qaytib ovqat qilib yemochiligimni aytdim, unday mexmon honani bir kunlik puliga biz bir haftalik yegulik sotib olsak bo’ladi.” Isrof qilmagan yaxshi. Shunday qilib biz yana qum kechib uyga qaytdik.

Quluflangan eshik oldida bir qutida bayram to’rti turardi, biz eshikni ochib kirdik, tortning qutisini olib tashlayotganimda, bir qog’oz uchib tushdi. Nikohingiz muborak bo’lsin! Bu Hexini kasbdoshlaridan edi. Men judayam tasirlandim. Sahroda yangi sut va to’rt yeyish bu katta baxt edi. Eng qimmatlisi to’rt ustida kelin kuyov shaklidagi qo’g’irchoq bore di. Kelin shaklidagi qo’g’irchoq ustiga to’r parda bilan bezangan edi. Shunda men balad ovoz bilan:“qo’g’irchoq meniki.”Hexi shunday dedi:“o’zi sen uchunku bular, nahotki meni olib qo’yadi deb o’ylasang.”shunda u bir bo’lak to’rt kesib olib menga uzatdi, va menga nikoh uzugini taqib qo’ydi, shu daqiyqada haqiyqatdan bizning nikohimiz yakun topgandi. Bu bizning to’yning kechinmalaridir….