Qora tuynuklar yoki qora yulduzlar. Чёрная дыра

Qora tuynuklar yoki qora yulduzlar.

Salom meni ismim Javoxir men Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 1 kurs talabasiman. Men bloger emasman, bugun birinchi martda blogerlar chempiyonatida maqola yozayabman. Men hozir programmalash yo’nalishi bo’yicha ketsam ham astranomiyaga juda qiziqaman, shuning uchun bu ishimni qora tuynuk mavzusiga bag’ishladim. Agar kimga bu mavzu yuzasidan sovollar bo’lsa izoh yozishingiz yoki elektron po’chtamga murojaat qilishngiz mumkin [email protected] .

Qora tuynuk o’zi nima? Qora tuynuk aslida tuynuk emas hamda umuman qora ham emas, teoretik jihatdan judayam katta tortishish kuchiga ega bo’lgan kosmik makon va u umuman ko’rinmaydi, bu tortishish kuchi shunchalik kuchliki, undan hattoki faton nurlari ham qochib qutula olmaydi. Eslatib o’tamiz faton nurlari butun olamdagi eng tez harakatlanuvchi zarra. Uning tortishish kuchi cheksizlikka intiladi chunki uning massasi quyoshdan million baravar katta, lekin hajmi quyoshnikidan million baravar kichik bo’ladi.

U hamma narsani yutishi mumkin: yulduzlarni, sayyoralarni, odamlarni yoki boshqa qora tuynukni ham.Keyin u yana ham kattalashishi mumkin. Qora tuynikni borligini mashxur olim Enshteynning nisbiylik nazariyasidan bilib olingan. Qora tuynuklar borligini birinchi bo’lib 1783 yilda Jon Mitchell va 1796 yilda Persimmon Laplacelar aniqlashgan . Qora tuynukni massasi shunchalik katta lekin uning hajimi shunchalik kichkinaki makon va vaqtni o’zgartirishi mumkin. Meni nazarimda hammasidan g’alati ko’ringani qora tuynuk vaqtni to’xtatishi va makonni siqishi mumkin. Masalan, tasavur qiling men qora tuynukka quladim, men agar oyog’im bilan unga qulasam meni oyogimdagi tortishish kuchi bilan boshimdagi tortishish kuchi har xil bo’ladi. Ya’ni oyog’imni tortishish kuchi ancha kuchli bo’ladi. Men rezinkaga o’xshab cho’zilib ketaman, meni boshim tanamdan uzulib ketadi, keyin men singuliyarnostga (singuliyarnost- deb agar tortishish kuchi jismni siqib boraversa jism siqib bo’lmas darajaga boradi, ya’ni cheksiz zichlikka qarab boradi) duch kelaman, bu narsa qora tuynukning markazida joylashgan bo’ladi. Bu yerda hech qanday fizika qonunlari o’tmaydi.Shu paytgacha o’rgangan va eshitgan qonunlarimizni hammasini unutishimizga to’gri keladi.Chunki bu yerda ularni qora tuynuk shunchaki bir chetga surib qo’yadi, qora tuynuk o’zining qonunlari va o’zining shartlarinigina tan oladi. Hammasidan qiziqrog’i shundaki, omadingiz kelib meni qulashimni kuzatib turganingizda men huddi cheksiz harakatlanyotganga o’xshayman va siz meni tuynukdan o’tishimni ko’rishga butun bir hayotingiz yetmasa kerak, lekin menda bu narsalar bir onda bo’lib o’tadi. Lekin bu hammasi emas, men tuynukka kirganimdan keyin meni keyingi tuynuk qarshi oladi, u yerda hammasi teskari bo’ladi, u yerda meni singuliyarnost o’ziga tortish o’rniga meni o’zidan itaradi va oxirida men boshqa bir tuynukdan chiqaman, lekin umuman boshqa fanga noma’lum bo’lgan dunyodan chiqaman. Agar omadim kelib tirik qolsam men hech qachon ortimga qayta olmayman gam’gin hikoya to’g’rimi. Lekin bularni hali hech kim amaliy jihatdan bilmaydi, qora tuynukni ko’rib bo’lmaydi chunki, u faton nurlarni ham yutib yuboradi natijada inson ko’zi sezishi mumkin bo’lgan yorug’likni yo’qotib qo’yadi. Qora tuynukning mavjudligini uning atrofida mavjud bo’lgan kuchli magnit maydonga qarab bilish mumkin.

Bizning gallaktikamizning markazida qora tuynuk borligi taxmin qilinmoqda uning ismi M87 uning massasi quyoshdan 4 miliard borobar og’iroq, uni borligini isbotlash uchun esa linzasi yer bilan barobar teleskop qurishimiz kerak. 2003 yil rentgen nurlari yordamida kuzatishga moslashgan Chandra abservatoriyasi orqali, yerdan 250 million qoyosh yili uzoqlikda harakatlanayotgan qora tuynukni aniqlashadi. Olimlar fikricha agar yer qora tuynukka yaqinlashadigan bo’lsa u unga og’a boshlaydi buning oqibatida yerning tuynukka yaqin qismi olis qismiga qaraganda kuchliroq og’adi. Buni yer aholisi sezmasligi mumkin, qora tuynuk yerning bor quvvatini tortib olishi va yerning o’rnida yana bir qora yulduz hosil bo’lishi mumkin.

Qora tuynuk menimcha dunyodagi eng sirli obekt, agar odamzot uning qanday harakat qilishini tushunsa, odamzot uchun enga foydali va eng buyuk ixtro bo’lar edi, bu ma’lumot dunyo qanday yaralgani hamda kvant fizikasini tushunishga yordam bo’lar edi.