Она – қотил, айбдор эса – ҳамма!

Куни кеча Қўқонда содир бўлган мудҳиш ҳодиса нафақат ўзбеклар, балки бутун дунё аҳлини ларзага солиши аниқ. Она фарзандини буғиб ўлдириб, ўзи хотиржам ишлаш учун Тошкентга кетган. Ижтимоий тармоқларда асосий мавзуга айланган бу ҳодисада барча бирдек қотил онани айблаётгани аниқ. Шубҳасиз, она – айбдор, лекин айбдор фақат онанинг ўзигина эмас. Бу жамиятнинг айби, миллатнинг муаммоси аслида. Ушбу онани ҳақорат қилаётганлар, уни лаънатлаётганлар ушбу ҳодисада заррача бўлса ҳам ўз айби борлигини ўйлаб кўришлари керак! Мен айбдор эмасман, деб виждон билан айта оласизми?

Бир ҳақиқатни тан олишимиз шарт. Ўзбекистонда аёллар, келинлар, айниқса бевалар ҳуқуқлари энг кўп топталувчи қатлам ҳисобланади. Келин ва хотинларга қулдай муомалада бўлинади, уй-рўзғорнинг барча ташвиши уларнинг зиммасида – эрнинг хизматини қилиш, бола-чақани парвариш қилиш ва ҳоказо. Кунига 25 соат тинмаса ҳам ишлари тугамайди, эвазига сўкиш, ҳақорат, камситилиш… Ўзбек хонадонларида келинлар эр, қайнота-қайнонанинг қош-қовоғига қараб яшашга маҳкум. Ҳатто қулдорлар ҳам қулларни ишлатиб, овқатланиши, дам олишига изн берган. Аммо бизнинг хотинларга кечасию кундузи тиним йўқ.

Шундай оилалар борки, келинни бир умр хизмат қилдиради, бироқ бирор кор-ҳол бўлса уйга эга чиқмасин, деб хонадонга пропискага қўйдирмайди. Қариндош-уруғи бўлиб, улар жигари учун қайғурсаку ўз йўлига, аммо ҳақиқатан ҳам кўчада қолаётганлар қанча?!

Қўқонда содир бўлган воқеанинг ҳам илдизлари узоққа бориб тақалади. Бунда уни таниган-билганларгина эмас, шу каби ҳолатларга, яъни турмушдан қайтган ёки оилавий муаммолар қуршовида қолиб кетган аёлларнинг ҳақ-ҳуқуқларига, тақдирига бефарқ барча одамлар, сизу биз – ҳаммамиз бирдек айбдормиз.

Бир вақтлар эрига бирор кор-ҳол бўлса, аёлнинг таъминоти унинг барча қариндошлари зиммасига тушар эди, иккинчи ёки учинчи хотин бўлиб бирор эркакнинг қарамоғига олинар, фарзандлар кўчада қолмас эди. Бугун эса бир инсоннинг муаммоси фақат унинг ўзи ёки оиласиники бўлиб қолди. Шунингдек, ислом дини талабига кўра, бирор одамнинг мол-мулки закотга етмасидан аввал муайян миқдордан ошганидан сўнг мол-мулкнинг маълум қисми қариндошлар ҳаққи ҳисобланиб, ўша пул қийин аҳволдаги яқинларга берилиши шарт. Ушбу қоида ҳам бугун ёдимиздан кўтарилди. Ҳамма фақат ўзини ўйлайдиган бўлди, оқибатда барака кўтарилди, қалбимиздан хотиржамлик, ҳаловат олиб қўйилди…

Қўқон фожиасига қайтадиган бўлсак, шубҳасиз, аёл нотўғри иш қилди, катта гуноҳга қўл урди ва албатта жазосини олиш керак, аммо бу билан масалани ёпиб қўйиб бўлмайди. Уни шу ишни қилишга «мажбурлаган» барча омиллар, сабаблар ўрганилиши керак. Аёллар ҳуқуқларини амалда таъминлаш, уларнинг мураккаб вазиятларда тўғри ҳаракат қилиши, тўғри қарор қабул қилиши бўйича малакалардан хабардорлиги оширилиши шарт!

Қийин аҳволда қолган, эрдан ажрашган аёлларга руҳий, маънавий, моддий кўмак берувчи жамоат ташкилотлари тузилиши учун моддий-ҳуқуқий база яратилиши, грант маблағлар ажратилиши керак. Аёлнинг дардини аёл, дарди борнинг дардини дарди бор тушунади ва ҳис қилади. Шундан келиб чиқиб, турмушдан ажрашган ва ёлғиз аёллар клублари, дардхоналари ташкил этилиши керак. Қийин аҳволда қолган аёллар учун аноним ишонч қўнғироқлари ташкил этилиши зарур.

Аёллар муаммоларини ўрганиш бўйича социологик йўналишда тадқиқотлар олиб борилиши лозим. Афсуски, биз социология фанини ўқитиш, социологик тадқиқотлар натижаларини ҳаётга татбиқ этиш борасида жуда орқадамиз. Ушбу фанга эътибор кучайтирилиши керак. Муаммоларни тизимли ўрганиш, илмий асосланган чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш, хотин-қизларимизга муаммонинг бир эмас, ўнлаб, юзлаб ечимлари борлигини айтиш ва бунга уларни ишонтириш вақти келди. Маънавиятимиз, одоб-ахлоқ, менталитетимизнинг асосини ташкил этувчи ислом дини асосида муаммога ечим топиш мумкинлигини тан олиш ҳам керак.

Шунингдек:

турмушга чиққан аёлларнинг пропискаси зудлик билан турмушга чиққан хонадонига қўйилишини таъминлаш ва уларнинг барча ҳуқуқларини кафолатлаш;

аёлларнинг ожизалиги, қаровчисиз қолиши ва кейинги турмушга чиқиш эҳтимолини ошириш учун ажрашаётган оилаларда фарзандларни ота қарамоғида қолдиришни жорий этиш (туғдирдими – боқиб катта қилсин осонгина қутулмасдан!);

аёлларга руҳий далда, ёрдам бериш, маънавий қўллаб-қувватлаш учун махсус радиоканал, радиоэшиттиришлар ташкил этиш, унда мураккаб руҳий муаммога дуч келган аёллар ўз истагига кўра исми сир сақланган, овози ўзгартирилган ҳолда дардини айтиши, бошловчи, таниқли шахслар ва радиотингловчилар томонидан уларга маслаҳат, йўл-йўриқ берилишини ташкил этиш;

мураккаб руҳий вазиятларда тўғри қарор қабул қилиш, тўғри йўл тутиш бўйича маслаҳатлар, йўл-йўриқлар, ҳуқуқий ёрдам берувчи ТВ кўрсатувлар, тарқатма материаллар тайёрлаш:

жойларда аёлларни ҳуқуқий, маънавий, диний, психологик қўллаб-қувватлаш бўйича қабулхоналар ташкил этишни таклиф қилган бўлардим.